Mój dziwny Sienkiewicz

Od prawie 150 lat niemal każdy uczestnik kultury literackiej w Polsce odczuwa
imperatyw¹, aby coś powiedzieć, a często i napisać o Sienkiewiczu. Skutek: sam spis tytułów
tekstów o nim będzie liczył ponad tysiąc stron! W nadchodzącym roku²
dołożymy do tego
zestawu parę setek tytułów. Nie mam nic przeciwko temu, a nawet raduje się moje serce
sienkiewiczologa, z jednym wszelako zastrzeżeniem, aby przed napisaniem lub powiedzeniem
czegoś o nim przeczytać na nowo którąś z powieści. […]

[Jego twórczość to] niezastąpione laboratorium polskości, w którym możemy oglądać, jak
tworzą się narodowe mity, testować na sobie ich czarujący wpływ, ćwiczyć się w krytycznym
demaskowaniu kompensacyjnej fikcji³
, i znów od nowa. Nie zapominajmy też o Sienkiewiczu
intymnym, zakochanym, zmysłowym; elegancie i estecie.

Wreszcie pamiętać trzeba o nowoczesnym Europejczyku, który znaczną część swego życia
spędził w Ameryce, Austrii, Francji i we Włoszech, a po sukcesie Quo vadis stał się celebrytą
używającym w hotelach pseudonimów z obawy przed natrętami. Wyłania się nam z listów
i wspomnień swobodny światowiec, ceniący wygody cywilizacji, prawo, kulturę techniczną,
higienę i kondycję fizyczną.

Pozostaje wciąż Sienkiewicz absolutnym fenomenem kultury polskiej, jeśli idzie o wpływ
rodzimy i zagraniczny. Dla Polaków był i dla wielu nadal jest „naprawdę czytany i czytany
z rozkoszą” (Gombrowicz). W kanonach literatury światowej Quo vadis jest często jedyną
książką, która reprezentuje literaturę polską. […]

No tak, ale to wszystko już wiemy. Po stu latach wywoływania krańcowych emocji
powieści Sienkiewicza stały się klasyką oczywistą – jak Mona Lisa⁴
– nie zaskakują. Wiem, że
niesłusznie. […] Dlatego mój projekt na stulecie jego śmierci brzmi: „Zdziwić się
Sienkiewiczem”. […]

Można zacząć się dziwić w dowolnym miejscu, ot np. tuż przed końcem. W chwili śmierci
Sienkiewicz będzie pisarzem spełnionym. Ze wszystkim zdążył. Sława przychodzi na czas, nikt
nie musi wydobywać go z zapomnienia, nie trzeba też czekać, aby wiadome było, że zmienił
historię kultury polskiej. Kawaler Legii Honorowej, Członek Akademii Krakowskiej,
Belgradzkiej, Piotrogrodzkiej, Praskiej etc., doktor honoris causa Uniwersytetu
Jagiellońskiego i Lwowskiego, laureat Nagrody Nobla. Milionowe nakłady jego 12 powieści
przyniosły mu pokaźny majątek i kult czytelników, jakiego nie doczeka się już żaden polski
pisarz. Pełnia. Wcale niełatwo jednak odpowiedzieć, jak sam postrzegał swoje życie i dzieło.

Mniej więcej na dwa miesiące przed jego śmiercią […] młoda Felicja Kęszycka-
-Schnaydrowa wypowiedziała w obecności mistrza słowa uwielbienia dla jego twórczości, na
co w odpowiedzi usłyszała zadziwiające zdanie: „A ja teraz, przeglądając przeze mnie napisane
książki, spaliłbym je wszystkie”. Kokieteria? Wyraz rozczarowania swoimi ostatnimi

utworami? Zmiana priorytetów w obliczu nadchodzącej śmierci? Przez ostatnie dwa miesiące
życia Sienkiewicz nic nie spali, co zresztą nie miałoby sensu – jest prawie w każdej bibliotece
świata.

Na podstawie: Ryszard Koziołek, Mój dziwny Sienkiewicz, „Polityka” 2016, nr 1/2.

¹ Imperatyw – nakaz.
² W nadchodzącym roku – tzn. w roku 2016, w którym obchodzono setną rocznicę śmierci Henryka Sienkiewicza.

³ Kompensacyjna fikcja – tu: wyrównywanie, powetowanie strat.

⁴ Mona Lisa – jeden z najsłynniejszych obrazów namalowanych przez malarza włoskiego renesansu, Leonarda da Vinci.

Zadanie 6. (3pkt) Matura z polskiego (poziom podstawowy) – 2017 – CKE